“Klimaatverandering bedreigt de wereldvrede”
uitspraak generaal Tom Middendorp.
Met deze stelling trok NAVO-generaal Tom Middendorp de aandacht van alle aanwezigen op een congres omtrent de situatie in het Midden-Oosten. ( link )
Het leverde hem destijds een vaste stek op in mijn lespresentaties. Als het thema ” Spanningen in het Midden-Oosten” of “Droogte in Midden-Oosten” aan bod kwamen, liet ik de leerlingen de reportage op de NOS bekijken en becommentariëren. ( link )
Toegegeven, een boek door een hooggeplaatst militair, met in de titel het vermaledijde woord “klimaat”, wekt bij menig geograaf enige nieuwsgierigheid op. Ik was er als de kippen bij het boek te lezen en .. het overtrof mijn verwachtingen. Het werd een blik achter de schermen van hoe het militair apparaat bezig is met een zoektocht naar een verdediging die minder afhankelijk moet worden van fossiele brandstoffen. En soms als ik in boek dacht: ”Nou, nu ben je me toch kwijt!” pikte hij enkele hoofdstukken later in op de vragen die ik me stelde.
Deze korte bespreking kan alvast jullie nieuwsgierigheid prikkelen. Het is een ‘eerste lezing’, dus ‘feel free’ om het aan te vullen of te onderwerpen aan jullie kritische geest. De cijfers tussen haakjes verwijzen niet naar de eindtermen maar naar het katholieke leerplan. Sorry voor deze onvolkomenheid. 😉
Het verhaal begint in alvast in Afghanistan. De aandacht wordt gevestigd op oude irrigatiekanalen én buffersystemen die blijkbaar nu ook een militair nut én doelwit waren. Deze oude infrastructuur voorzagen destijds al het land van het broodnodige zoet water. Dat het water periodiek soms hevig vanuit de knoop van Pamir stroomde was geen klimaatverstoring maar een seizoensgebonden feit. (2) Bij het lezen versprong m’n aandacht naar die lastige vraag omtrent de rijstteelt in India, maar zoals vaker in dit boek, het komt nog ter sprake! De keuze om de arme boeren opium, een meer droogtebestendige plant, was zeker geen vrijwillige. De Taliban spon op gewiekste wijze garen en liet de kapot geschoten waterinfrastructuur en het veranderend neerslagregime in z’n voordeel spelen. (6)
Het volgende hoofdstuk brengt ons naar Somalië. Een eerste keer fronst m’n wenkbrauw. Met wat bombarie, worden de verarmende visgronden gekoppeld aan een stijgende vorm van piraterij. Vissen komen namelijk voedsel tekort vanwege het uitblijven van stuwingen van koud, voedselrijk water. Toch valt het puzzeltje in elkaar als inderdaad de verzilting van de kusten, de mosterd komt van Nederland, doet de snel aanwassende bevolking kiezen voor een meer lucratieve activiteit, namelijk deze van het kapen van schepen. Geteisterd door steeds langere droogtes en periodieke plagen, is deze illegale manier van broodwinning haast de enige uitweg, naast vluchten natuurlijk. (14).
In een volgend hoofdstuk komt er een zekere ondertoon meer aan de oppervlakte. Vaak wordt de link met een snel stijgende lokale bevolking én wanbeheer van de natuurlijke bronnen als oorzaak aangeduid. Het lijkt het boterbriefje te zijn voor voor boskap, landroof en andere klimaatverstorende ingrepen op lokaal niveau. (6) Kleine “brandhaarden” van CO2-debunking die, allen opgeteld, een groot vlindereffect veroorzaken, wereldwijd. (10)(11)
De auteur neemt ook de tijd om aan te tonen hoe dammen een zegen én vloek zijn. Hier kan je als aardrijkskundeleraar je eens toespitsen op die Mosuldam. Waar ligt ze? Wie gebruikt ze? Op welke manier(en). Wie draagt de lasten? Ga eens los op de LOS-techniek en merk op dat deze dam meerdere belangen(groepen) dienen kan! (6)(7)(19)(23)
Eens we in de Sahel belanden worden de grotere verbanden tussen ontbossing, de ITCZ, bewonersdruk, veeteelt en pastorale blootgelegd.(14) In dat kader valt het paragraafje “de competitie om vruchtbare grond” door de leerlingen prachtig te analyseren. Het koppelt kleine verbanden en oorzaken aan grotere interregionale effecten. Net deze chaostheorie ontdekte ik dan weer in het boek van Jan Rotmans, “Omarm de chaos”. Een beetje verderop lees je hoe er een correlatie tussen kindsoldaten en waterschaarste wordt gelegd, kunnen we ons de vraag stellen of dit dan ook om te draaien valt. (23)
In spitant getitelde paragraafjes vlieg je mee van Arctica naar Zuidoost-Azië en kan je je inlezen over smeltende ijskappen en een waterbom die, in mijn ogen, dé uitdaging van de komende decennia wordt: de waterhuishouding in de dakgoot van de wereld. Het is het koosnaampje voor de ontwatering van de zuidelijke flanken van het dak van de wereld. Daar waar meer dan een miljard mensen hun rijst vandaan halen! Da’s dan weer een topic waar ikzelf, bij het schrijven van m’n materiaal, lang heb moeten op knauwen. De universiteit van Wageningen blaast hier warm en koud tegelijk over. Het laatste woord hierover is nog niet uitgesproken!(11)(12)(23)
Het boek is gelukkig alles behalve een zoveelste schreeuw in een groeiende woestijn van onverschilligheid.
In het tweede deel kaart de schrijver heel wat stichtende en verhelderende voorbeelden. NAVO-basiskampen uitbouwen waarbij ze na bij het verlaten of aflopen van het mandaat duurzame hubs van water en energieproductie worden, da’s er zo eentje waarbij wij als “burgers” best van op de hoogte mogen zijn dat zelfs het leger daarmee bezig is! (16)(17) Verder heeft hij veel oog voor Ap Verheggen de man die er in geslaagd is om één van de droogste plaatsen ter aarde water te maken uit… lucht. (17). Na het lezen van het boek stuurde ik hem de uitnodiging, verzuchting om ooit zo het #vlinderwoud werkelijkheid te laten worden. Wie weet in 2024?
Kortom, ik raad iedereen, die zich wil verdiepen in het klimaat, aan het boek van deze generaal te lezen. Dit werk sluit perfect aan bij de ‘katholieke’ leerplandoelen 3, 6, 9, 10, 11, 13, 14, 15 en 17 van ons ambitieus aardrijkskunde-onderwijs.
Keer terug naar – blokjes kennis –